متناقض نمای «ناطقِ اَخرس» مولانا و تأثیر هرمنوتیکی آن بر کثرت آفرینندگی

عرفایی که سکوت را یگانه راه ­«گفتن» از خدا می­دانند، بیشترین سخن عرفانی را گفته­اند. مولانا از «پرگفتارترین خموشان» در پاسخ به چرایی این عملکرد، کثرت آفرینش را ثمرۀ «گفتن» از بحر معنا می­داند. بحری که شرط ورودش خموشی است و پس از وصل هم، مقایسۀ فهم بسیط و پیشامفهومی بحر در مقابل برونداد نارسای زبانی، باعث حیرت و ادامۀ سکوت است؛ اما «ماهیان» بحر­ به «ناطقِ ­اَخرس» موصوف اند. گادامر با متافیزیک­زدایی از ­«کلمۀ­ درونی» آگوستین  (بحر معانی مولانا) جهان­روایی هرمنوتیک­ را حاصل تقابل ­دو نطق می داند: نطق­درونی که سراسر موضوع یا اسکلتِ خالیِ اندیشه­ است و نطق بیرونی، که گفتاری است همواره عقب­مانده از «قصد» درونی؛ جبران این­ عقب­ماندگی، جستجوی دائم کلمۀ مناسب (تفکّر) و گفتگوهای گونه­گون برای بیان حداکثری ما­فی­الضمیر (پرکردن اسکلت خالی اندیشه) و حاصل آن خصوصاً در امور «بی­تصویر» و «رازآلود» عرفانی، تصویرگری، تمثیل­آوری و شرح و بسط کلام و درنتیجه، کثرت آفرینش است